معرفی گیاه- بلوبری Bluberry

معرفی گیاه- بلوبری Bluberry

بلوبری به خانواده Ericaceae و جنس Vaccinium تعلق دارد و بومی مناطق مختلفی در آمریکای شمالی، اروپا ، آسیا و آفریقا است . در این جنس، گونه های مختلف و متنوعی از بلوبری وجود دارد که از نظر ارتفاع، بوته های کوچک 10 سانتیمتری تا بوته های بلند قامت 4 متری هستند و در میان آنان نمونه‌هایی مورد توجه و کشت و کار قرار گرفته اند که میوه هایی آبی رنگ و با کیفیت تولید می کنند و بومی آمریکای شمالی می‌باشند. این نمونه‌ها را در دنیای تجاری تولید میوه بلوبری در دو گروه عمومی تقسیم بندی کرده اند : 1- کوتاه قامت که اکثرا اشاره به گونه های وحشی دارد و 2- بلند قامت

برگهای این گیاهان نیز با توجه به شرایط آب و هوایی می توانند خزان کننده و یا همیشه سبز باشند. برگها 8-1 سانتیمتر طول و 3.5-0.5 سانتیمتر عرض دارند . گلها زنگوله ای شکل و اکثرا سفید رنگ هستند اما انواعی با گلهایی صورتی و یا قرمز رنگ نیز وجود دارند. میوه ها 15-5 میلیمتر قطر دارند و در ابتدا سبز رنگ هستند، سپس قرمز-ارغوانی و در نهایت آبی تیره می‌شوند. بر روی یک خوشه میوه ممکن است مراحل مختلف رسیدن میوه مشاهده شود به همین دلیل گاهی نمی توان تمامی میوه‌های یک خوشه را همزمان با هم چید و باید صبر کرد تا میوه ها برسند و بعد آنها را از خوشه میوه جدا کرد که معمولا هر 10-5 روز یکبار نوبت برداشت میوه های بالغ فرا می رسد. روی سطح میوه ها پوششی پودری مانند و محافظ وجود دارد که با دست کشیدن و یا شستن از بین می رود. زمان برداشت میوه با توجه به شرایط محیطی مختلف و متغیر است و می تواند از اواسط بهار تا اواسط تابستان در مناطق مختلف باشد. میوه ها منبع قابل توجهی برای موادی همانند ویتامین c و منیزیم هستند. توجه کنید که این گیاه بجز مسئله تولید میوه، به شکل زینتی نیز کاشته و مورد استفاده قرار میگیرد. گونه ای از این گیاه در نقاطی از شمال کشور در جنگلهای گیلان منطقه اسالم وجود دارد و به شکل محلی با نامهای سیاه گیله شناخته می شود.

از جمله گونه های کوتاه قامت و محبوب بلوبری می توان به V. angustifolium (با نام انگلیسی lowbush blueberry ) و از گونه های بلند قامت می توان به V.corymbosum (با نام انگلیسی noethern highbush blueberry) اشاره کرد. سایر گونه ها همانند V. virgatum با نام انگلیسیrabiteye bluberry و V.pallidum با نام انگلیسی hillside or dryland blueberry نیز مورد کشت و کار به شکل تجاری قرار می‌گیرند. این گونه ها ارقام و نمونه های مختلفی دارند که بسیاری از آنان با روش دو رگه گیری و اصلاح نژاد تولید شده اند و طعم میوه آنان نیز می تواند با هم فرق داشته باشد.

خصوصیات گونه V.corymbosum: گیاهی بوته ای انبوه و خزان‌پذیر با ارتفاع 3.7-1.8 متر، برگهایی به طول 5 سانتیمتر ، گلهایی زنگوله ای شکل و سفید و یا با ته مایه صورتی رنگ به طول 8 میلیمتر و میوه هایی آبی-سیاه رنگ به قطر 13-6 میلیمتر.این گونه در نواحی جنگلی که خاکهایی اسیدی دارند (اسیدیته 5.5- 4.5) به خوبی رشد می کند. از نامهای انگلیسی این گیاه می توان به blue huckleberry, tall huckleberry, swamp huckleberry, high blueberry اشاره کرد.

خصوصیات گونه V. angustifolium :گیاهی بوته ای و خزان‌پذیذ با ارتفاع حداکثر 60 سانتیمتر که البته معمولا تا حد 35 سانتیمتر رشد می‌کند. گلها زنگوله ای سفید رنگ به طول 5 میلیمتر و میوه ها آبی تیره الی مشکی رنگ با طعمی شیرین هسستند این نمونه نیز در خاکهای اسیدی رشد و میوه دهی مناسبی دارد و از اسامی انگلیسی آن می توان به Lowbush Blueberry اشاره کرد.

نیازهای محیطی

آبیاری: بوته های بلوبری نیاز به آبیاری منظم و رطوبت نسبتا پایدار در خاک دارند . خشک شدن نسبی خاک و استرس کم آبی به هیچ عنوان مناسب رشد و نموی این گیاهان نیست بخصوص اینکه اصولا ریشه های این گیاه سطحی است و سیستم ریشه ای عمیقی ندارد و حتی بعد از برداشت محصول ، می بایست آبیاری آن به شکل منظم انجام شود تا در سال آینده رشد و محصول دهی خوبی داشته باشد . آبیای این گیاه در مناطق پرورش تجاری آن به شکل بارانی و یا قطره ای انجام می شود . در آبیاری بارانی 12 نازل مخصوص آبیاری بارانی برای حدود هر 4000 متر مربع استفاده می شود که این سیستم حدود 260 لیتر آب در دقیقه برای هر 4000 متر مربع مصرف می کند . در آبیاری قطره ای نیز فاصله نازل ها بر روی لوله حدود 45 سانتیمتر است و هر نازل حدود 1.8 لیتر آب در هر ساعت می دهند بنابراین حدود 5500 لیتر آب در هر ساعت در هر 4000 متر مربع مصرف می شود . از آنجایی که آبیاری بارانی احتمال شیوع برخی بیماریهای قارچی همانند آنتراکنوز را افزایش می دهد به همین دلیل آبیاری قطره ای ارجحیت دارد. همچنین نیاز آبی این گیاه نباید باعث شود تا تصور کنیم خیس و غرقاب بودن خاک برای این گیاه مشکلی ایجاد نمی کند و تحت چنین شرایطی زردی برگسار و ریزش آنان به همراه پوسیدگی طوقه گیاه می تواند پیش بیاید.

نور: بوته های بلوبری به حداقل 8-6 ساعت نور مستقیم آفتاب برای تولید گل و میوه نیاز دارند. اگر مکان کاشت این گیاهان بیش از اندازه سایه باشد و نور مورد نیاز آنان تامین نشود از میزان میوه دهی این گیاهان کاسته خواهد شد هر قدر سایه بیشتر باشد میوه دهی کمتر و رشد گیاه ضعیف تر خواهد بود. پریدگی رنگ برگها و زیاد شدن فاصله برگها بر روی یک شاخه از دیگر نشانه های کافی نبودن نور است. در مناطق گرم نیز زیاد بودن تعداد ساعات نور مستقیم می تواند به ضرر گیاه و سوختگی نوک و حاشیه برگها و ریزش گلها باشد. بنابراین لازم است که در چنین مناطقی گیاه در مکانی کاشته شود که در صبح از نور برخوردار باشد و عصر هنگام سایه باشد.

دما: بوته های بلوبری بلند قامت در طی زمستان به حدود 600-150 ساعت دمای زیر 7 درجه نیاز دارند تا نیاز سرمایی آنان برطرف شود و سال آینده بتوانند گلدهی داشته باشند. البته این نیاز سرمایی در انواع وحشی می تواند به حدود 1000 ساعت نیز برسد . همچنین اگرچه برخی انواع این گیاه همانند V.corymbosum و V. angustifolium سرمای زمستانی را تا 35- درجه نیز تحمل می کنند اما گونه هایی نیز وجود دارند که سرما را تنها تا 12- درجه سانتیگراد تحمل می کنند. بنابراین قبل از کاشت این گیاهان می بایست نسبت به میزان تحمل آنان در برابر سرمای زمستانه مطمئن شد.

خاک: بلوبری به خاکی نسبتا سبک با زهکش خوب نیاز دارد. به همین دلیل گاهی آنان را به شکل جوی و پشته و بر روی بلندی پشته ها می کارند تا آب اضافی در اطراف ریشه های این گیاه باقی نماند . مسئله مهم دیگر در مورد خاک این گیاهان نیاز آنان به خاکی اسیدی است . خاکهایی با اسیدیته 5-4.5 برای این گیاهان مناسب است و این یکی از موارد محدود کننده پرورش آنان می باشد زیرا در مناطقی باید آنها را کاشت که خاک چنین خصوصیتی داشته باشد . برای سبک بودن و اسیدی بودن خاک در کاشت گلدانی می توان از مخلوط پیت موس +شن استفاده کرد و اگر قرار است در خاک باغ و باغچه کاشته شوند اضافه کردن 650-400 گرم پیت موس به هر گودال کاشت اثر بخش است. این خاک به خوبی سبک است اما از خاکهایی که بافتی کمی سنگین تر داشته باشند نیز می توان استفاده کرد به شرطی که اسیدیته آنان در طیف مورد نیاز گیاه باشد. گاهی این سوال پیش می آید که برای پایین آوردن اسیدیته خاک برای این گیاهان از چه روشی استفاده می شود. می توان از مواد مختلفی برای این مسئله استفاده کرد اما مهم است که بدانیم اسیدیته خاک چه حد است و تا چه میزان پایین باید آورده شود و این مسئله نیازمند اندازه گیری اسیدیته خاک با روشهای آزمایشگاهی است . حال فرض می کنیم اسیدیته خاک اندازه گیری شده است و برای گیاهی همانند بلوبری زیاد است و باید آنرا کاهش دهیم . می توان از ماده ای همانند گوگرد استفاده کرد و برای هر 10-9 متر مربع در خاکهای شنی (خاک با بافت سبک) در حدود 340 گرم گوگرد استفاده می شود تا اسیدیته یک واحد کاهش یابد . البته روند کاهش اسیدیته کند است و حداقل حدود 6 ماه قبل از کاشت گیاهان بلوبری باید نسبت به کاربرد گوگرد اقدام کرد . همچنین وجود مواد ارگانیک همانند خاک برگ نیز برای این گیاهان لازم است و با وجود این مواد از رشد بهتری برخوردار خواهند بود. البته بهتر است که از خاک برگهایی استفاده کرد که اسیدی هستند و از جمله این خاک برگها می توان به نمونه های بدست آمده از برگ درختان بلوط و برگ و یا پوسته چوب درختان کاج اشاره کرد . برای کوددهی این گیاهان می توان از کودهایی با فرمول کامل 10-10-10 استفاده کرد و میزان کود نیز بستگی به سن گیاه دارد مثلا برای گیاه یک ساله ، 28 گرم برای گیاه دو ساله 56 گرم ، برای گیاه سه ساله 168 گرم ، برای گیاه چهار ساله 224 گرم ، برای گیاه 5 ساله 280 گرم و برای گیاه 6 ساله و مسن تر به شکل ثابت از 336 گرم از کود استفاده می شود . البته این کودها در یک نوبت داده نمی شوند بلکه از ابتدای فصل رشد تا میانه های تابستان به دو یا سه قسمت تقسیم شده و به گیاه به تدریج داده می شود. در این برنامه کوددهی و برای پایین نگهداشتن اسیدیته خاک از کود سولفات آمونیم به همراه کود 10-10-10 نیز استفاده می شود. بدین صورت که برای گیاهان یک الی دو ساله از 28 گرم ، برای گیاه سه ساله 56 گرم، برای گیاه 4 ساله 84 گرم برای گیاه 5 ساله به بالا از 112 گرم کود سولفات آمونیم می بایست استفاده کرد. البته کودهای تخصصی تر برای گیاهان بالغ کودهایی هستند که میزان فسفر بیشتری از پتاسیم و نیتروژن داشته ابشند همانند فرمولهای 4-30-15 و 13-36-13 . پرورش دهندگانی که این فرمولها را استفاده می کنند به شکل هفتگی آنها را بکار می برند و از طرفی نیتروژن مورد نیاز در طی فصل رشد را نیز با استفاده از کودهایی هماند سولفات آمونیم ، فسفات آمونیم و اوره (با توجه به دستورالعمل میزان کاربر از سوی کارخانه سازنده هر کود) جبران می کنند. همچنین پخش کردن خاک برگ به ضخامت حدود 7-5 سانتیمتر در ابتدای بهار بر روی سطح خاک و مخلوط کردن آن با خاک سطحی به رشد بهتر این گیاهان در طی سال کمک می کند. فاصله کاشت این گیاهان از یکدیگر در حدود 70-60 سانتیمتر است و هر دو ردیف کاشت نیز حدود 3-2.5 متر از هم فاصله دارند. در صورت تمایل به کاشت این گیاه در گلدان می بایست گلدانی بزرگ و با قطر حداقل 45 سانتیمتر انتخاب کرد.

تکثیر: از کاشت دانه های این گیاه می توان آنرا تکثیر کرد. البته به یاد داشته باشید که امکان دارد گیاه حاصل از کاشت بذر شبیه گیاه مادری نباشد. از میوه هایی باید استفاده کرد که حداقل 90 روز در دمای 5-1 درجه نگهداشته شده باشند بعد از آن می بایست نسبت به خروج بذرها از داخل میوه ها و از میان گوشت میوه اقدام کرد . برخی برای این کار با ملایمت میوه ها را له می کنند و سپس به مدت ده دقیقه آنها را در آب خیس می کنند بدین صورت جداسازی بذرها آسانتر است. زمان مناسب انجام این کار نیز در اواخر پاییز/اوایل زمستان است. بذرها را می توان در مخلوط خاک برگ+شن کاشت. مخلوط کاشت را قبل از قرار دادن بذرها بر روی سطح آنان به خوبی مرطوب کنید و بعد از اینکه بذرها را روی سطح مخلوط پخش کردیم می بایست روی آنان را به ضخامت 3 میلمیتر پیت موس و یا مخلوط خاک برگ قرار دهیم و با اسپری آب مرطوب می کنیم. سینی را در مکانی روشن اما به دور از نور مستقیم آفتاب قرار میدهیم. دمای مناسب نیز 21-15.5 درجه سانتیگراد است و نباید اجازه دهیم که سطح خاک خشک شود . جوانه زنی بذرها حدود چهار هفته طول می کشد و زمانی که به طول حدود 7-5 سانتمیتر برسند می توان نسبت به جابجایی آنان اقدام کرد. از زمان رویش گیاه از بذر تا میوه دهی آن حدود 3-2 سال می تواند به طول بکشد.

قلمه گیری روش دیگر تکثیر این گیاهان است . قلمه تهیه شده از چوب سخت از شاخه هایی با عمر یکسال تهیه می شوند که حدود 0.6 میلیمتر ضخامت داشته باشند و طول مناسب نیز 15 سانتیمتر است . زمان مناسب قلمه گیری در این روش نیز اواخر زمستان/اوایل بهار است یعنی زمانی که گیاه هنوز در رکود باشد. بهتر است شاخه هایی را انتخاب کنیم که فقط حاوی جوانه برگ باشند و اگر جوانه گل وجود دارد باید حذف شوند اما جوانه های برگی باید باقی بمانند. پوست حدود 2-1 سانتیمتر از انتهای قلمه را که در خاک کاشته می شود می توان زخمی کرد تا به ریشه زایی کمک شود . استفاده از هورمونهای ریشه زایی نیز به روند ریشه دهی قلمه های این گیاه کمک می کند. در ضمن اگر بعد از تهیه قلمه های چوب سخت ، شرایط کاشت برای آنها مهیا نیست می توان آنها را به مدت حداکثر سه ماه در میان پیت موس نسبتا مرطوب و در دمای 4-1 نگهداری کرد . مخلوط کاشت مناسب برای قلمه های چوب سخت یک قسمت پیت موس +یک قسمت شن دانه درشت است همچنین به جای شن دانه درشت می توان از ورمی کولایت و پرلایت نیز استفاده کرد و یا اینکه به جای پیت موس نیز خاک برگ مصرف کرد. قلمه ها تا حدود یک دوم طول خود در محیط کاشت قرار میگیرند و گلدان محتوی قلمه ها را در مکانی با دمای 23-20 درجه و روشن اما به دور از نور مستقیم آفتاب قرار داد. زمانی که سطح خاک نسبتا خشک شد قلمه ها را آبیاری کنید . ریشه زایی قلمه های چوب سخت این گیاه میتواند حدود 6 ماه طول بکشد

قلمه چوب نرم نوع دیگر این قلمه ها است. این نوع قلمه ها از انتهای ساقه های جوان و حاصل از رشد فصل جاری تهیه می‌شوند . ساقه مناسب هنوز انعطاف پذیر است اما اگر آنرا خیلی خم کنیم خواهد شکست . طول قلمه های چوب نرم حدود 30-25 سانیتمتر است و زمان مناسب نیز حدود اواخر تیره ماه و اوایل مرداد است. برگها را از قسمت پایین قلمه جدا می کنیم اما اگر تمامی برگهای قلمه های چوب نرم قبل از تولید ریشه کنده شوند اثر منفی بر روی ریشه زایی خواهند داشت. به دلیل وجود برگها این قلمه ها نیاز به رطوبت هوای بالاتری دارند بنابراین پوشاندن قلمه ها با یک لایه پلاستیک شفاف و یا غبارپاشی با آب دو نوبت در روز به این مسئله کمک می کند. ریشه زایی قلمه های چوب نرم این گیاه از نظر زمانی حدود 8-6 هفته طول میکشد که سریعتر از قلمه چوب سخت است.

استفاده از پاجوش روش دیگر تکثیر این گیاه است . پاجوشها از کنار گیاه مادری رشد می کنند و بعد از گذشت حدود دو سال رشد و نمو در کنار گیاه مادری می توان نسبت به جدا سازی آنها اقدام کرد . توجه کنید که در طی این دو سال می بایست پاجوش مورد نظر را سرزنی کرد و اجازه نداد که خیلی بلند شوند زیرا این پاجوشها معمولا سیستم ریشه ای ضعیفی دارند که از این طریق می بایست مانع از رشد بیش از اندازه ساقه و عدم توسعه مناسب ریشه شد. زمان مناسب جدا سازی پاجوش از کنار گیاه مادری نیز اواخر زمستان/ اوایل بهار است.

هرس : بوته های بلوبری برای میوه دهی مناسب نیاز به هرس منظم سالانه دارند و هرس این گیاه از همان زمان کاشت شروع می شود . در سالهای اولیه مهمترین مسئله ایجاد چهار چوب مناسب برای گیاه از طریق هرس است و زمانی که گیاه به حداکثر اندازه طبیعی و رشد خود رسید ، برنامه هرس بر روی تولید میوه بیشتر متمرکز می شود. میزان و شدت هرس در زمان کاشت بستگی به شرایط گیاه کاشته شده دارد. بعد از کاشت گیاه جوان، شاخه های اصلی گیاه که همان شاخه های عمودی هستند سرزنی می شوند تا حدود 25 سانتیمتر از طول آنان باقی بماند و شاخه های ضعیف تر که به این شاخه ای اصلی به شکل افقی متصل هستند از نزدیکی شاخه های اصلی جدا می شوند . این کارها موجب می شود که سیستم ریشه ای نیز تحریک به رشد شده و در زیر خاک به خوبی توسعه بیابد. اگر قصد تربیت گیاهی قوی را داریم در حدود 3-2 سال بعد از کاشت نباید به گیاه اجازه دهیم که میوه تولید کند زیرا این مسئله می تواند منجر به تولید گیاهی ضعیف و کوتاه قامت شود . زمانی که گیاه به خوبی رشد کرد و بالغ شد نوبت میوه دهی فرا می رسد و میوه ها بر روی 7-5 سانتیمتر انتهایی شاخه های حاصل از رشد سال قبل شکل میگیرند و این مسئله برای انجام هرس بوته های بالغ مهم است. زیرا حذف کردن قسمت انتهایی چنین شاخه هایی به معنی جلوگیری از گلدهی گیاه است. همچنین اگر به هیچ عنوان یک گیاه را هرس نکنیم نیز به تدریج از میوه دهی آن کاسته می شود در مورد گیاهان بزرگ و بالغ می بایست در هنگام هرس شاخه هایی را که نازک و ضعیف هستند را حذف کرد. در هر گیاه بالغ شاخه های جوان و پر رشد نیز وجود دارند که برای میوه دهی آینده این گیاه مهم و ضروری هستند اما اگر اجازه دهیم که بسیار بلند شوند ممکن است از چهار چوب ارتفاع گیاه خارج شوند بنابراین آنها را به گونه ای باید سرزنی کرد که حدود 15-10 سانتیمتر پایین از ارتفاع کلی بوته قرار بگیرند. بوته بلوبری که 6 سال سن دارد به اوج ظرفیت میوه دهی خود رسیده است و اگر هرس نشود بعد از آن امکان نزول کیفیت و کمیت میوه های آن وجود دارد به همین دلیل در چنین بوته هایی می توان حدود 20٪ از شاخه های مسن گیاه که بیش از 5 سال عمر دارند را از بوته جدا کرد تا شاخه های جوان و جدید رویش کنند.بنابراین به فاصله هر 5 سال کل تاج درخت به تدریج جدید و جوان می شود. چین برنامه های میوه دهی منظم و خوب گیاه را تضمین می کند.

بیماری و آفات: از آفات این گیاهان می توان به انواع کنه ها و شپشک های گیاهی ‘ تریپس و شته اشاره کرد . از بیماری نیز این موارد شایع ترین ها هستند سوختگی بوترتیس (کپک خاکستری ) ،پوسیدگی ریشه با قارچ فیتوفترا ، قارچ مومیایی کردن میوه ، آنتراکنوز (که اکثر میوه ها را تحت تاثیر قرار میدهد)، بیماری قانقاریا ، سوختگی (بلایت ) سرشاخه ها ، گال باکتریایی طوقه، بیماری کوتاهی قامت بلوبری (با عامل فیتوپلاسما).