معرفی گیاه- افوربیا Euphorbia

افوربیا Euphorbia به خانواده Euphorbiaceae تعلق دارد  و بومی مناطق مرکزی، شرقی و شمالی آفریقا و همچنین مناطق گرمسیری و نیمه گرمسیری قاره آمریکا و ماداگاسکار است گونه‌های بیشماری از گیاهان به این خانواده تعلق دارند و تنوع فراوانی در میان آنان از نظر خصوصیات ظاهری همانند ارتفاع گیاه، شکل برگسار، مدت عمر گیاه و ... به چشم می خورد اما نمونه هایی که با نام افربیا به عنوان گیاهانی گلدانی و خانگی مورد پرورش قرار می گیرند، اکثرا بین 15 تا 90 سانتیمتر طول دارند و برگهایی گوشتی آنان دائمی است و  برخی از آنان بسیار شبیه کاکتوسها هستند و گاهی با این گیاهان اشتباه گرفته می‌شوند.  اصولا کم توقع بودن گیاهان افوربیا یکی از مهمترین دلایل محبوبیت آنان است.

 همانطور که اشاره شد تنوع بسیار زیادی در بین گیاهان افربیا وجود دارد اما مسئله ای که بین همگی آنان مشترک است وجود شیره سفید رنگی می باشد که در صورت زخمی شدن ساقه و برگ از محل زخم به بیرون جاری می شود. این شیره سمی است و در صورت تماس با پوست می تواند حساسیتهای پوستی بوجود آورد

از نامهای رایج انگلیسی گیاه افوربیا می توان به Spurgeاشاره کرد.برخی از آنان نیز نامهای خاص خود را دارند همانند E.trigona که با نام کاکتوس خوش شانس معروف است و اصولا و در بسیاری موارد به اشتباه کاکتوس خواند می شود. E.flanaganii که به گیاه مدوزا Medosa plant  معروف است که بر روی تنه اصلی آن ساقه های گلدهنده بلندی وجود دارد که همانند موهای یک انسان است به همین دلیل آنرا به مدوسا تشبیه می کنند که الهه یونانی بود و توانایی طلسم جانوران و تبدیل آنان به سنگ را داشت .E.tirucalli نیز به گیاه مدادی Pencil plant و یا مرد سیگاری Cigarette-Smoking man معروف است زیرا ساقه هایی بلند و باریک همانند مداد و یا سیگار دارد!

برخی از گیاهان افوربیا نیز گلها و یا برگهای رنگین قابل توجه دارند همانندEuphorbia pulcherrima  که با نام بنت‌القنسول میشناسیم و Euphorbia millii  که با نام گیاه مرجان شناخته میشود .

تصویر فوق: برخی از گیاهان افوربیا به دلیل گلهای زیبایشان مورد توجه قرار می گیرند. بنت القنسول نیز نوعی افربیا است. قسمت رنگین آن در واقع براکته یا برگهای رنگین است و گلهای واقعی این گیاه زرد رنگ و کوچک هستند.گیاه مرجان نیز به دلیل گلهای بسیار خوشرنگ و فرم زیبا ساقه ها طرفداران خاص خود را دارد.

تنوع و گوناگونی این گیاهان سبب شده است که امروزه گیاهان افوربیا صاحب انجمن بین المللی باشند که کاشت و پرورش و تکثیر این گیاهان را مورد بررسی و آموزش قرار می دهند. آدرس اینترنتی این انجمن عبارت است از:

http://www.euphorbia-international.org/

دو راهکار برای تشخیص افوربیا و کاکتوس: همانطور که اشاره شد برخی از گیاهان افوربیا بسیار شبیه کاکتوسها هستند اما دو تفاوت عمده بین این دو گروه از گیاهان وجود دارد. اول اینکه گیاهان افوربیا دارای شیره ای سفید رنگ هستند که در صورت زخمی شدن از میان پوست نواحی زخمی به بیرون ترشح می شود اما از اغلب کاکتوسها یا چیزی ترشح نمی شود و یا ماده ای بی رنگ را ترشح می کنند . تیغهای افوربیا (البته در صورت تیغ دار بودن)از میان ساقه بیرون آمده اند اما تیغهای کاکتوس از ساختاری مدور و پهن به نام آرئول Areole بیرون می آیند. جالب است بدانیم که اغلب (و نه تمامی آنان ) گیاهان افربیا بومی آفریقا و اکثر کاکتوسها بومی آمریکا هستند.

آبیاری: اگرچه برخی از گیاهان برگها و ساقه های گوشتی دارند و به نظر می رسد که همانند کاکتوسها به خشکی خاک مقاوم هستند که البته این چنین نیز هستند اما بهتر است  آبیاری این گیاهان بخصوص در روزهای گرم تابستان به شکل مناسب و منظمی صورت گیرد تا گیاهان به خوبی رشد کنند و معمولا هفته ای یک مرتبه آبیاری برای آنان کافی است آبیاری بیش از اندازه این گیاه موجب پوسیدگی ریشه و از بین رفتن گیاه خواهد شد. در طی زمستان نیز آبیاری هر ماه یک مرتبه کافی می باشد.

نور: به محیطی پر نور و روشن نیاز دارد و اگرچه تابش اشعه های مستقیم آفتاب به رشد آن کمک می کند اما عدم وجود اشعه مستقیم آفتاب نیز مانع از رشد خوب آن نمی شود . در روزهای گرم تابستان بهتر است که از اشعه های مستقیم آفتاب بخصوص در بعد از ظهر حفاظت شود در غیر اینصورت برگها و ساقه های آن می سوزد و لکه های قهوه ای رنگ بر روی آن شکل می گیرد.

دما: گیاهان افوربیا در برابر شرایط گرم و خشک مقاوم هستند و دمای بالای تابستان را تحمل می کنند اما تحمل دمای پایین در بین با توجه به منطقه ای که بومی آنجا هستند متفاوت است.به بیان دیگر گیاهان افربیا با سرمنشا مرکز و غرب آفریقا و نواحی گرمسیری و نمیه گرمسیری آمریکا به دمای گرمتری در زمستان نیاز دارند. نمونه هایی با سر منشا ماداگاسکار و غرب آفریقا دمای سردتری در زمستان را می توانند تحمل کنند و مقاومترین این گیاهان نمونه هایی هستند که سرمنشا آنان شمال و جنوب آفریقا است. اما به طور کل گفته می شود که دمای محیط نگهداری این گیاهان به  به زیر 14-12 درجه سانتیگراد نزول نکند. تفاوت دمای روزانه و شبانه که اغلب در پاییز اتفاق می افتد یکی از عوامل آماده شدن گیاه برای خواب زمستانه است.

خاک: گیاهان افوربیا به خاکی سبک نیاز دارند بنابراین کاربرد شن در ترکیب بستر کاشت توصیه می شود. از طرفی بکارگیری خاک برگ نیز می تواند به رشد این گیاهان کمک کند بنابراین به عنوان مثال می توان از ترکیب دو قسمت شن+ یک قسمت خاک برگ برای این گیاهان و یا هر ترکیب دیگری که علاوه بر سبک بودن ، رطوبت مناسب را حفظ کند مناسب است.  بعد از چند سال رشد و یا در اثر عدم استقاده از خاک برگ ، ممکن است فقر مواد غذایی و در نتیجه کاهش رشد رویشی مشاهده شود بنابراین می‌توان به شکل ماهانه از کودهایی که مقدار نیتروژن کمی دارند  استفاده کرد و پیشنهاد می شود که این غلظت این کودها به نصف کاهش یابد. برخی نیز بکارگیری کود را در اول بهار و اول پاییز با نصف غلظت معمول کافی می دانند.

هرس: در نمونه هایی که فرم رشد بوته ای دارند، در اواخر تابستان و یا در طی پاییز و بعد از اتمام فصل گل ، شاخه هایی که گل تولید کرده بودند سرزنی می شوند. همچنین در صورتی که تمایل دارید تا برخی از شاخه ها را به دلیل ازدحام گیاه جدا کنید این کار را در اواخر زمستان و اوایل بهار انجام دهید. هرس افربیا معمولا هر 2 یا 3 سال یکبار لازم می شود.

تکثیر: تکثیر افربیا ازطریق بذر امکان پذیر اما سخت است . از بین گیاهان افوربیا نمونه هایی همانند E.groenwaldii و E.ingens توانایی خودباروری و تولید بذر را بدون دخالت انسان دارند و دیگر گیاهان افوربیا معمولا در این زمینه به راحتی عمل نمی‌کنند و معمولا با استفاده از قلمه تکثیر می شوند .

اگرچه قلمه را در هر زمانی از سال می توان تهیه کرد اما بهترین زمان آن در بهار است و در پاییز و زمستان تنها از گیاهانی قلمه تهیه می شود که دچار پوسیدگی ریشه شده اند و در حال از بین رفتن هستند و در واقع برای نجات آنان اقدام به این کار می‌شود.قلمه ها به طول 15-10 سانتیمتر تهیه شده و بعد از جداسازی از گیاه مادری باید برای 4-3 روز به کناری گذاشته شوند تا شیره آنان خشک شود . برخی از پروش دهندگان نیز بعد از جداسازی قلمه‌ها ابتدا آنان را با آب سرد شستشو می‌دهند و سپس با کمک حرارت کبریت و یا شمع قسمت زخمی را حرارت می دهند تا بسته شود و شیره به بیرون راه پیدا نکند. مراقب عدم تماس شیره با دست ، چشمها و سایر اجزای صورت خود باشید زیرا می تواند مشکلات حساسیتی پوستی ایجاد کند که در اینصورت منطقه آغشته شده را با میزان فراوانی از آب بشوئید. قبل از کاشت قلمه ها باید برگهایی را که در قسمت پایین قلمه است جدا کرد تا قراردهی آنان در بستر کاشت آسانتر شود. قلمه ها در بستر کاشتی سبک که البته همواره مرطوب هستند همانند یک قسمت پیت و یک قسمت شن و یک قسمت پرلایت و یا هر ترکیب مشابه که خصوصیت سبکی و حفظ رطوبت را دارد کاشته می شوند به نحوی که 30% طول قلمه ها داخل بستر کاشت قرار گیرد. ظرف محتوی قلمه ها را در مکانی روشن و گرم بگذارید و مراقب باشید تا بستر کاشت رطوبت خود را از دتست ندهد. وجود دما بخصوص به شکل پاگرما در حد 25 درجه سانیتگراد به ریشه زایی قلمه ها کمک می‌کند. بعد از مشاهده رشد جدید می توانید آبیاری را کاهش دهید. برخی از نمونه هایی که به خوبی توسط قلمه تکثیر می شوند عبارتند از Euphorbia greenwayi و Euphorbia myrioclada و Euphorbia similiramea  برخی از انواع افربیا همانند E.cotinifolia و E.guiengola و البته نه تمامی آنان در آب نیز می توانند تولید ریشه کنند . 

برخی از انواع فربیا همانند E. francoisii, E. cylindrifolia, E. pachypodioides, E. ankarensis, E. Millotii را می توان توسط قلمه برگ نیز تکثیر کرد که د راین صورت قلمه برگ از گیاه به آهستگی جدا می شود (بریده یا قطع نمی شود) و در بستری از شن که همواره مرطوب نگهداشته می‌شود قرار می گیرد.

آفات و بیماری: گیاهان افوربیا چندان مستعد حمله آفات نیستند . شته ها ممکن است گاهی مشکلاتی را ایجاد کنند ( اینجا را کلیک کنید). کنه های تارعکبوتی (اینجا را کلیک کنید) و شپشک های آرد آلود (اینجا را کلیک کنید ) از دیگر آفات احتمالی این گیاه محسوب می شوند. در بین بیماری ها نیز بیماری سفیدک پودری در اثر رطوبت زیاد محیط، زهکش نامناسب خاک، تهویه نامناسب می تواند شیوع بیابد. پوسیدگی ریشه نیز البته در صورتی که آبیاری گیاه بیش از اندازه باشد می تواند موجب از بین رفتن گیاه گردد.

پیوند زنی در گیاهان افربیا: برخی از انواع افوربیا را می توان پیوند زد و از ترکیب دو گیاه استفاده کرد و روش پیوند این گیاهان همانند سایر گیاهان گوشتی است اما فقط به یک نکته باید توجه کرد که ترشح شیره سفید رنگ گیاهان بعد از آن که برش می خورند می تواند مشکلاتی را ایجاد کند. بعد از ایجاد برش و قطع شدن جریان شیره گیاهی می توان عمل قرار دادن دو قسمت گیاه بر روی هم را اجرا کرد. فصل پیوند زنی در ابتدای شروع رشد رویشی گیاه و معمولا در اوایل بهار است.پایه (گیاهی که ریشه آن در خاک قرار گرفته است) باید جوان باشد و هنوز چوبی نشده باشد. اگر پایه و پیوندک(قسمتی که روی پایه قرار می گیرد) هم قطر باشند عمل پیوند زنی راحت تر انجام می شود. دو قطعه را می توان توسط کشهای پلاستیکی بر روی یکدیگر ثابت کرد تا زمانی که عمل جوش خوردن انجام شود. گیاه پیوند خورده شده باید 10-7 روز در مکانی سایه با تهویه خوب قرار گیرد تا دو قطعه به یکدیگر جوش بخورند.